Participatief documenteren is het vastleggen van immaterieel erfgoed met erfgoedgemeenschappen. Het gebeurt samen: met, door en voor hen. Het kan gaan om een praktijk, techniek of evenement.
Participatief documenteren is intensief en uitdagend, maar bijzonder waardevol.
Sander Tas (Kadanja) filmt het optuigen van een trekpaard, 2019.
Documenteren is het beschrijven van immaterieel erfgoed in zijn huidige staat en in al zijn diversiteit, en ook het verzamelen van documentatie die er verband mee houdt. Maar immaterieel erfgoed leeft en zit in de handen en hoofden van mensen. Dat erfgoed documenteren vraagt daarom een participatieve, dynamische en vaak audiovisuele benadering.
Participatief documenteren is het documenteren van een gebeurtenis in samenwerking met de betrokkenen of de erfgoedgemeenschap. De graad van betrokkenheid kan verschillen. Zo kan een professionele erfgoedorganisatie het documentatieproces sturen, met de betrokkenen die het eindresultaat beoordelen en af en toe input geven. Of de gemeenschap kan het proces volledig op zich nemen, met een professionele organisatie die al dan niet adviseert.
Documenteren van het ambacht van het lattenklieven, 2019.
Het documenteren van kennis, ervaring en handelingen is vaak een kwestie van het mondeling, schriftelijk en in beelden optekenen van getuigenissen en erfgoedpraktijken. Er bestaat een hele waaier aan methodieken, gaande van mondelinge geschiedenis tot visuele antropologie.
Laat je inspireren:
Immaterieel erfgoed documenteren is een manier om het erfgoed door te geven. Maar het is ook een interessante manier om het proces van kennisoverdracht in beeld te brengen. Dat is iets wat buitenstaanders meestal niet te zien krijgen.
Filmpjes, foto’s en interviews kunnen het erfgoed ook aan het brede publiek tonen en zo bijdragen aan de verspreiding van en sensibilisering rond het erfgoed. Als een immaterieel erfgoedelement op een gegeven ogenblik onder druk staat of dreigt te verdwijnen, kan documentatie duidelijk maken wat er verloren kan gaan. Het kan ten slotte ook een bron zijn en helpen om een traditie opnieuw te doen opleven of kennis te verspreiden.
Opendraaien van de hoofdstuw van de prise d’eau om het Lommelse grasland te bevloeien, 2014. © Jan Leroy.
CAG is de afgelopen jaren bij enkele documentatieprocessen betrokken geweest.
In het kader van het project ‘Brabants trekpaard, samen erfgoed een toekomst geven’ werden verschillende filmpjes en handleidingen gemaakt. Voor het boek ‘Kweker, keuring en kordeel. De Belgische trekpaardencultuur in Vlaams-Brabant’ nam CAG samen met de provincie Vlaams-Brabant een reeks diepte-interviews af.
De Werkplaats immaterieel erfgoed biedt op deze website naast een overzicht van immaterieel erfgoed in Vlaanderen ook tal van interessante voorbeelden van borgingsacties en methodieken ter inspiratie.
‘Beginnen met erfgoed’ is een podcast van Lodewijk Deleu waarin ervaringsdeskundigen uitleggen hoe je de handen uit de mouwen steekt voor tradities, erfgoed en kunst. Ze vertellen wat je nodig hebt om te starten, wat het kost, wat de valkuilen zijn en waarom het ook jouw passie kan worden. Met ikwashier.live documenteert, archiveert en ontsluit Deleu tradities, erfgoed en kunst - in het bijzonder immaterieel erfgoed.
www.beginnenmeterfgoed.vlaanderen | www.ikwashier.live
In 2018 en 2019 werden beurzen uitgereikt voor het doorgeven van vakmanschap. Erfgoedcel Denderland ging langs bij enkele van deze meester-leerling-trajecten en bracht ze in beeld.
www.erfgoedceldenderland.be/projecten/meester-leerling-de-ambachten
Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland (KIEN) heeft verschillende films laten maken over immaterieel erfgoed en ambachten in Nederland. Je kan op hun website zowel documentaires als how-to filmpjes terugvinden.
www.immaterieelerfgoed.nl/nl/page/3413/immaterieel-erfgoedfilms
UNESCO ontwikkelde een hele reeks aan ‘trainingsmateriaal’ om aan de slag te gaan met immaterieel cultureel erfgoed.
https://ich.unesco.org/en/content-of-training-materials-00679
Chantal Bisschop en Laura Danckaert begeleiden het participatief documenteren van agrarisch erfgoed.
