Voedingstips

Een waaier aan informatie

De voedingsadviezen hebben een gevarieerd karakter: het gaat om brochures en boekjes uitgegeven door het NHVC, door andere organisaties en particulieren. Er verschenen zowel Nederlandstalige als Franstalige titels. Ze bestrijken de periode 1915-1918, zijn op diverse plaatsen uitgegeven (Charleroi, Gent, Luik, Brussel…) en zijn geschreven door onder meer agronomen, geneesheren en huishoudleraressen.

Het zijn eenvoudige publicaties: er zijn weinig tot geen illustraties, er wordt vaak één lettertype gebruikt en ze zijn gedrukt op goedkoop, licht papier. De uitgaven stonden onder toezicht van de Duitse bezetter, maar vermoedelijk greep die redactioneel nauwelijks of niet in. De Duitse censuur is wel verantwoordelijk voor de afwezigheid van nationalistische gevoelens, dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld de Duitse oorlogskookboeken.

De boekjes waren goedkoop – de prijs varieerde tussen 10 en 25 centiem – en lag dus in het bereik van een breed publiek. Ter vergelijking: een brood kostte in 1916 ongeveer 45 centiem.

Oproep tot vegetarisme?

Merkwaardig genoeg was de Eerste Wereldoorlog ook een tijd om te ijveren voor een verminderde vleesconsumptie. Rijkslandbouwkundige Max Rasquin behandelde in Vers le Régime Végétarien (1915) het gewijzigde voedingsregime van de inwoners van steden en industriële agglomeraties.

Hij ijverde onomwonden voor een gematigd vegetarisch regime. Rasquin pleitte voor een evenwicht tussen de (naar zijn oordeel) overdreven vooroorlogse vleesconsumptie van de betere kringen en een exclusief vegetarisch menu. Voedzame peulvruchten, gecombineerd met aardappelen of rijst, vormden bij voorkeur het basismenu. Erwten, bonen, paardenbonen en linzen bevatten immers naast een goede dosis vet ook eiwitten en koolhydraten.

Dit noodgedwongen gematigde vegetarisme met een beperkte consumptie van zuivel en vlees was bovendien relatief goedkoop. De overtuigingen van Rasquin sloten aan bij de vegetarische stroming die in West-Europa een toenemende populariteit genoot bij de betere kringen vanaf het einde van de negentiende eeuw. De troeven van een vleesloos dieet betroffen vooral de menselijke gezondheid. De maatschappelijke kost van vleesconsumptie of het doden van dieren kreeg daarbij nauwelijks aandacht.

Aanvankelijk wekte het vegetarisme weinig enthousiasme op bij de bevolking, en al zeker niet bij de minder gegoede sociale groepen die in het verbruik van dierlijke producten (en zeker vlees) een symbool zagen van luxe en welstand. De oorlog, gekenmerkt door een schaarste aan dierlijke producten, was natuurlijk een gelegenheid om de haalbaarheid en de (gezondheids)voordelen van een vleesloos dieet te benadrukken. In België lijkt de invloed van de vegetarische beweging evenwel zeer beperkt te zijn. Na de wapenstilstand steeg de vraag naar vlees en andere dierlijke producten exponentieel. Het vegetarisme zou pas omstreeks 1930 opnieuw aan interesse winnen.

Smakelijke tips vullen het doktersadvies aan

Vooral vanaf 1916 verschenen steeds meer kookboekjes en brochures die zich richtten tot de gewone huisvrouw en soms ook expliciet tot de burgerij. Ze waren geschreven in een begrijpelijke taal, die soms beknopt de ideeën van de moderne voedingsleer meegaven, maar vooral een resem eenvoudig te bereiden recepten aanboden, inspelend op de beschikbaarheid van welbepaalde levensmiddelen. Vooral vrouwelijke auteurs, tewerkgesteld in het (landbouw)huishoudonderwijs, waren op dat vlak actief (zie verder).

Ze propageerden recepten en menu’s die goedkoop, makkelijk te bereiden en – in de mate van het mogelijke – smakelijk waren. Bovendien pasten deze voedingsadviezen in het algemene streven om via de verbetering van de eetgewoonten een meer beschaafde en ook gezonde manier van leven te propageren.

De publicaties van de wetenschappers en huishoudleraressen vulden elkaar perfect aan, al was de directe impact van de laatste groep ongetwijfeld veel groter. Niettemin kan worden gesteld dat de Eerste Wereldoorlog een gelegenheid bood om nieuwe inzichten met betrekking tot voeding aan een ruimer publiek voor te stellen. Denken we maar aan het beklemtonen van de voordelen van een vleesarm dieet (aanbevelingen die trouwens in de algemene voedingsadviezen pas meer aandacht zouden krijgen vanaf de tweede helft van de jaren 1920) en de introductie van het concept “calorieën”.