Hoe zit dat, de link tussen dieren en erfgoed? Dieren kom je overal tegen, in het veld, in de voedingsketen, op je bord en als onderdeel van het vrijetijdsleven.
Denk maar aan het noeste trekpaard of de schadelijke coloradokever; het lekker dier op je bord (of net niet); de vinkensport, het hondenzwemmen en nog zoveel andere tradities. Het rijtje met erfgoed waarin dieren een rol spelen is eindeloos en biedt heel wat inspiratie.
Mensen en dieren leven al eeuwenlang samen. De manier waarop dat gebeurde, is de laatste 100 jaar erg gewijzigd. De afstand tussen beide werd zowel groter als kleiner. Na de Tweede Wereldoorlog veranderde de landbouw ingrijpend door een verregaande specialisatie, schaalvergroting en motorisering. Onze relatie met productiedieren verzakelijkte sterk. Ze verdwenen in stallen, haast onzichtbaar voor de buitenwereld.
De manier waarop we denken over dieren is ook sterk gewijzigd. Traditioneel denken we hier in het Westen sterk mensgericht: dieren hebben geen intrinsieke waarde, maar zijn nuttig, schadelijk, belangrijk enz. voor de mens. In het laatste kwart van de 20ste eeuw gaan veel meer stemmen op voor een diergerichte visie die ervan uitgaat dat dieren uit zichzelf beschermingswaardig zijn en dat hun welzijn gevrijwaard moet worden. Deze beide grondhoudingen staan lijnrecht tegenover elkaar, maar er bestaan uiteraard ook tal van gematigde tussenvormen.
Meer weten over de opkomst van de tractor en wat dat betekende voor de trekpaarden in België? De reizende expo ‘Tractor, een ronkend verhaal’ wijd je in in de geschiedenis van de tractor die ook nu nog velen weet te verwonderen. En ook vandaag wordt de kracht van de machine nog vergeleken met wat het dier vroeger kon: pk’s spreken voor zich.
Trekpaard met rol en tractor aan het werk, ca. 1970, KADOC - KU Leuven.
Onze omgang met huisdieren kent een omgekeerde evolutie met dat van productiedieren. De afstand werd steeds kleiner en er vond een proces van vermenselijking plaats. Sinds de late 20ste eeuw zien we huisdieren meer en meer als een volwaardig gezinslid. En geven we er evenredig veel geld aan uit.
Denk maar even aan de fascinerende evolutie van het woord hondenkar. Anno 1890 was dat een kar die werd getrokken door honden om bijvoorbeeld melk rond te voeren. Wie nu ‘hondenkar’ googelt, ziet tal van gloednieuwe gesofisticeerde fietsaanhangwagentjes om honden te vervoeren.
Melkmeisjes met hondenkarren, 1930-1939. Collectie Boerenbond, KADOC-KU Leuven.
Dieren spreken aan. Het erfgoed dat ermee verbonden is evenzeer. Erfgoeddag met thema Beestig! nodigt je uit om met een frisse blik naar dieren in ons verleden, ons erfgoed en onze omgeving te kijken. Je zal ze tegenkomen op voorspelbare plaatsen, maar ook in onverwachte hoeken.
Vanuit een hedendaagse context kunnen sommige objecten of tradities de wenkbrauwen doen fronsen, denk maar aan een mollenklem of het gansrijden. Heel wat collecties en erfgoedgemeenschappen gaan bedachtzaam om met hun erfgoed en doen er alles aan het erfgoed in zijn context te plaatsen, hun traditie dynamisch te laten evolueren en het welzijn van dieren te garanderen.
Wij doken in de archieven van CAG en schotelen je ter inspiratie graag enkele themaverhalen, projecten en trajecten voor met dieren in de hoofdrol.
Hondenzwemming in Sint-Baafs-Vijve, 2019. © David Vanhauwere.
De themaverhalen van CAG geven je op een korte maar krachtige manier een inleiding op uiteenlopende thema’s. Met aandacht voor dieren selecteerden we er hier enkele voor jou. Verhalen met en over dieren, hun evolutie of de plaats die ze innemen in ons leven, je leest het hier allemaal.
Onze landbouw en eetgewoonten zijn onlosmakelijk verbonden met dieren: als trek- of lastdier, als productiedier en levend onderdeel van de sector, of als te verwerken voedingsmiddel. Vanuit onze ervaring met agrarisch erfgoed selecteren we hier enkele projecten, erfgoedzorgtrajecten en meester- leerlingbeurzen waar dieren centraal staan.
Collega Chantal Bisschop bouwde vanuit haar ervaring met immaterieel erfgoed heel wat expertise op rond dieren en dierenwelzijn. Denk maar aan de borgingstrajecten rond trekpaarden, de hondenzwemming, of de garnaalvissers te paard.
De Collectie Bulskampveld telt meer dan 8500 erfgoedobjecten: boerenwagens en karren, verschillende landbouwwerktuigen en materialen van ambachtslui. Ook daar is de link met dieren niet ver te zoeken. Ontdek, lees en luister naar wat de collectie je te bieden heeft.
Dieren en landbouwactiviteiten waren eeuwenlang met elkaar verbonden. Heel wat objecten uit de Collectie Bulskampveld getuigen hiervan. Ben jij nog op zoek naar een gareel, ploeg, boerenwagen of hondenkar om jouw erfgoeddag-activiteit net dat extra tikkeltje extra te geven?
Struinen door de beeldbank van CAG op zoek naar dieren. Start hier je ontdekkingstocht.
Wil je zelf onderzoek verrichten naar dieren van vroeger en nu? Of ben je geïnteresseerd in de literatuur die errond verschenen is? Neem een kijkje in onze uitgebreide kennisbank.
Wil je meer informatie over Erfgoeddag 2023? Neem dan contact op met Greet Draye.
