Uitwisseling van smaken

Vanaf de jaren 1960-1970 verliep het integratieproces van Italianen in onze samenleving opvallend sneller en gemakkelijker. Dat had te maken met de toenemende welvaart, met de komst van andere migrantengroepen en met de Europese integratie. En misschien ook door de groeiende populariteit van Italië als vakantieland.

Het Gardameer was toen een geliefde zomerbestemming. En voor vele Belgen meteen een eerste kennismaking met de lekkere Italiaanse keuken. Eens terug in eigen land, wilden zij die gerechten opnieuw proeven. Niet alleen voor de smaak, maar ook om zich te onderscheiden.

De Italiaanse keuken, 1957, Centrum Agrarische Geschiedenis (CAG).

Belgische frietjes

Omgekeerd was er ook toenadering. Italianen gingen thuis ook meer en meer Belgische gerechten klaarmaken. Gemengde huwelijken droegen daar toe bij. En zeker ook de kinderen, die al snel van hun Belgische klasgenoten de smaak van frietjes en ander typisch lekkers uit België leerden appreciëren.

Op zondag en bij feestgelegenheden daarentegen werd (en wordt nog steeds) de band met het moederland graag in de verf gezet. En hoe kan dat beter dan Italiaans te serveren?

Advertentie voor een spaghettigerecht van Miracoli, 1950 - 1975, Centrum Agrarische Geschiedenis (CAG).

Ristorante Italiano

De opkomst en verspreiding van Italiaanse restaurants in de Belgische steden dateert eveneens van de jaren 1960-1970. Vreemd genoeg waren heel wat ristorantes eigendom van migranten afkomstig uit één enkele stad, namelijk Bisceglie in Apulië aan de Adriatische kust.

Het begon allemaal toen oud mijnwerker Di Pilato met succes enkele eethuizen opende. In zijn geboortestad ging hij op zoek naar geschikte jonge mannen om te helpen als pizzabakker, afwasser of ober. Een aantal onder hen openden na verloop van tijd een eigen zaak.

Basillio Raineri aan het werk in de keuken van zijn Italiaans restaurant, 1960 - 1975, Collectie Basilio Raineri.

Mandolines en chianti

De ristorante Italiano brachten niet de echte Italiaanse keuken. Zij pasten zich aan de Belgische smaakvoorkeuren aan. Spaghetti werd geserveerd met een flinke portie gehakt en tomatensaus. Deze traditionele bolognesesaus werd in Italië niet bij spaghetti maar veeleer bij verse tagliatelle geserveerd. Lasagne kon niet zonder tomaten en bechamelsaus.

Maar de Italiaanse eethuizen creëerden als geen ander een aantrekkelijke Italiaanse sfeer: pizzaïoli jongleerden bij de houtoven met het pizzadeeg. Op tafel stonden chiantiflessen in rieten mandjes en aan de muur hingen mandolines naast Italiaanse landschappen.

Macaroni met kaas en hesp, Centrum Agrarische Geschiedenis (CAG).

Arme keuken, gezonde keuken

Werd de Italiaanse keuken vroeger als een ‘cucina povera’ of arme keuken bestempeld, vandaag is ze wereldberoemd en voor velen een voorbeeld. Omdat zij synoniem staat voor een gezonde voeding.

Fruit is er een populair dessert. Groenten zijn er meer dan puur garnituur. Olijfolie vervangt er boter en margarine. Niet voor niets komen hart- en vaatziekten en diverse kankers minder voor in landen rond de Middellandse Zee.

Kookboek 'Pasta', 2007, Centrum Agrarische Geschiedenis (CAG).

Authentiek

De Belg apprecieert de Italiaanse keuken vandaag meer dan ooit. Het aanbod in de supermarkten en de aanwezigheid van Italiaanse delicatessenzaken in het straatbeeld bewijzen dat. Broccoli, olijfolie, mozzarella, Parmigiano, Chianti, Amaretto … ze zijn niet weg te denken uit de rekken.

Er is ook meer aandacht voor de authentieke bereidingswijze (en niet de Belgische versie ervan) en voor de Italiaanse culinaire traditie. Of bekijk de brede waaier van kookboeken, andere culinaire geschriften en televisieprogramma’s waarin de échte Italiaanse keuken een hoofdrol speelt ...

Parmezaanse kaas (Parmigiano Reggiano), 1998, Centrum Agrarische Geschiedenis (CAG).

Bibliografie

Abma, Walter, Akkerman, Roel en Ameling, René (eds.), Handboek gastronomie: vademecum met alle vaktermen, voorbereidingen, adressen en warenkennis door vele culinaire experts, Lannoo, Tielt, 2001.

Aubert, Roger, Dassetto, Felice en Dumoulin, Michel, L'immigration italienne en Belgique: histoire, langues, identité, Istituto italiano di cultura, Brussel, 1985.

Baggerman, P., Ons kookboekje, De Pijl, Brussel, 1947.

Boerinnenbond, Ons kookboek, Boerinnenbond, Leuven, 1971.

Buis, Rianne en Lindgren, Astrid, Spaghetti met een schaar, kookboek voor kinderen, Ploegsma, Amsterdam 2004.

Cauderlier, Philippe, Le livre de la fine et de la grosse charcuterie: porc, veau, volaille, posson, gibier, patés, saumures, galantines, foies gras, cervelas, saucissons, gelée, aspics, etc., Hoste, Gent, 1915.

Cauderlier, Philippe, Keukenboek, Hoste, Gent, 1926.

Clément, Gaston, De raadsman in de kookkunst, Le Sphinx, Brussel, 1962.

Clement, Gaston, Ickx, Pierre (ill.), 300 recettes pour accommoder les fruits, Commission nationale d'expansion économique, Brussel, s.d.

Elen-Simon, L’art culinaire et ménager (Programme officiel de l’enseignement ménager de 1^re, 2^e et 3^e année), Vertil, Brussel, 1943.

Fol, Frank, De Coninck, Toni en Le Duc, Tony (fotograaf), Groenten en wijn: de harmonie tussen wijnen en de nieuwe Belgische keuken, Lannoo, Tielt, 2002.

Forti, Alain en Joosten, Christian, Cazier judiciaire, Brussel, Luc Pire, 2006.

Leen Beyers, ‘Creating home. Food, Ethnicity and Gender among Italians in Belgium since 1946’, in: Culture & Society, 11, 1 (2008): p. 7-27.

Morelli, Anne, Histoire des étrangers et de l’immigration en Belgique : de la préhistoire à nos jours, Brussel, Vie Ouvrière, 1992.

Muller - Van Beusekom en C.A.H. Haitsma, Winkler Prins Culinaire Encyclopedie, 1957

Piras, Claudia en Stempell, Ruprecht (fotograaf), Culinaria Italia, Italiaanse specialiteiten, H. F. Ullmann, 2007.

Trimbach, C.J.M. en Hammelburg, Annelies (eds.), Elseviers culinair handboek: stap voor stap koken in woord en beeld, Elsevier, Amsterdam, 1981.

Vande Vijver, Guénaël, Siamo tutti neri! Des hommes contre du charbon: études et témoignages sur l’immigration italienne en Wallonie, Seraing, IHOES, 1998.

s.a., Les propos de tante Léa: recettes et conseils divers, Ed. de La Libre Belgique, Brussel,1948-1949.

s.a., Het kookboek van het Rijk der Vrouw, Het Rijk der Vrouw, 1965 - 1966.

Albert Baldi, Italiaanse winkel in de Eisdense winkelstraat de Pauwengraaf, 1950 - 1959, Stichting Erfgoed Eisden.