Notenbomen bieden schaduw, de juglandine in de bladeren weert insecten. Daarom werden ze op boerderijen vaak aangeplant in de buurt van de mesthoop. Niet alleen de vruchten en het hout van de notenboom werden en worden gebruikt. Ook de wortels, de bladeren, de doppen en de bolsters dien(d)en.
Notenboom bij een hoeve in Alken, ca. 1950. Collectie Het Hemelsveld.
Het wortelgestel van een notenboom is breed en diep. Het kan tot vijf keer zo breed zijn als de kroon. Dat maakte de boom bijzonder geschikt om aan te planten op dijken. De wortels versterkten de dijk. Door de jaren heen verdwenen veel van de notenbomen. Maar vandaag worden ze op heel wat dijken in Scheldebekken opnieuw aangeplant.
De notenboom geeft met zijn dichte bladerendek heerlijke schaduw ’s zomers. Als het warm is, geven de bladeren bovendien een geurende stof af, juglandine. Die houdt vliegen en muggen op afstand. Vroeger werden notenbomen daarom vaak geplant op het erf van boerderijen. Op dat erf lag immers ook de mesthoop. Gekneusde bladeren op een nachtkastje of boven een wieg hielden de insecten weg uit de slaapkamer.
Notenbomen op de dijk van de Groote Schoor, op de rechteroever van de Schelde in Bornem. Glasplaat van Jean Massart, 1904. Eigendom van de Belgische Staat, permanente bruikleen aan het Agentschap Plantentuin Meise, glasplaat 2389.
De groene bolsters die om de vruchten zitten, bevatten kleurstof. Die komt niet zomaar vrij. De bolsters moeten eerst gisten, waardoor ze zwart kleuren, en nadien drogen. Het poeder van die vermalen gedroogde bolsters wordt ook wel ‘notenbister’ genoemd. Opgelost in water geeft notenbister natuurlijke vezels een hazelnootbruine tot zwartbruine tint. Op basis van notenbister wordt ook houtbeits en tekeninkt gemaakt.
Verpulverde notendoppen bieden sterke thermische isolatie. Zo sterk zelfs dat de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA notendoppenpulver gebruikt in de neuzen van haar raketten. Fijngemalen notendoppen doen in de auto- en vliegtuigindustrie dienst om kleine onderdelen van metaal, brons en koper te polijsten. Maar het allerleukste om te doen met notendoppen is er speelgoed van maken: een boot, een brilletje, een fluitje, … Dat gebeurt al eeuwenlang.
Brilletje van twee halve notendoppen, 1918. ©Province de Liège-Musée de la Vie wallonne, MVW 5004732.
